Op 26 april 2022 deed Johan Derksen, vaste sidekick bij Vandaag Inside, een gewaagde uitspraak. Het gevolg was een extreme, dagenlange mediastorm. Alle opiniemakers en talkshowtafels vielen over elkaar heen om er wat van te vinden. Het gevolg: einde van een tijdperk Vandaag Inside.
De een claimt het succes van de woke en cancel cultuur, en de ander het verlies van de vrijheid van meningsuiting.
Het is meer dan alleen een mediastorm, maar een maatschappelijke discussie die opnieuw wordt aangewakkerd door (sociale) media en opiniemakers, die mogelijke polarisatie in de hand speelt.
Laat ik vooraf beginnen met het afkeuren en lacherig doen om (seksueel) misbruik.
De context van de ontstane situatie
Voorafgaand aan het breed uitgemeten incident, probeert Johan met een ander verhaal een “grap” te maken over GHB, Bill Cosby, en hij suggereert zelf een flesje mee te willen nemen (fragment: 5:25 – 6:08). Hij voegt daaraan toe: “Vind je het geen leuke grap?”.
Dit is ontstaan als reactie op het vermeend misbruik van Johnny de Mol schetst Johan een situatie uit zijn tijd (fragment: 7:48 – 14:00). Derksen spreekt zich uit tegen de advocaat en mogelijke geldzucht van de aanklagers van vermeend misbruik door Johnny de Mol. Dit zou het geval zijn wanneer de familie De Mol een schadevergoeding of schikking zou treffen om mogelijk de mond te snoeren. Anders wordt er gedreigd met een rechtszaak.
In relatie tot dit verhaal schetst Johan de situatie uit zijn tijd, wat er toen ‘wel’ kon en nu ‘niet’ (fragment: 7:48 – 9:40). Een vergelijking die in deze zaak kant noch wal slaat, en tevens als grap gepoogd wordt om te brengen. Met alle gevolgen van dien.
Derksen biechtte aan honderdduizenden live kijkers op SBS een jeugdzonde op waarin hij aangenomen seksuele handelingen bij een bewusteloze, dronken, jonge vrouw verrichtte met een voorwerp.
Vooraf zei hij binnen de context dat hij zich ervoor kapot schaamde en vervolgens begint hij zijn ‘smerige verhaal’. De dag daarna verduidelijkte hij: “Het was onbeschaafd, je schaamt je er dood voor.” Ook benadrukte hij nogmaals de relatie tussen de huidige tijdsbeeld vergeleken met 50 jaar geleden.
Derksen nuanceerde zijn biecht de twee dagen daarna. Hij had de feiten niet helemaal helder. “Ik ben te voorbarig geweest hier zonder de kennis paraat te hebben. Dan breekt geweldig de pleuris uit. Dat is een uitglijder van mij. Ik ben uitgegleden. Dat is dom. Voor TV is dat dodelijk.”.
Derksen in de uitzending op 28 april 2022: “Daar heb ik het zelf een beetje naar gemaakt. Want ik heb mij hier altijd geestelijk onafhankelijk opengesteld. Wij zijn het enige programma in Nederland waar de mensen geestelijk onafhankelijk alles durven te zeggen. Maar ik kom langzaam tot de conclusie als ik de reacties daarop zie dat er misschien geen ruimte meer is voor zo’n programma. We hadden gisteren bijna 900.000 kijkers, maar ik denk dat de cancel en woke cultuur vele malen groter is, dat merk ik.”
Özcan Akyol zei daarover na de uitzending: “Johan heeft een fanbase, maar ook een hele grote groep mensen die hem haten.”. Tijdens de uitzending van 27 april 2022 zegt Akyol: “Dan heb je toch nog steeds het probleem. Als Johan weg is, is vrouwenhaat of misbruik toch niet weg?”. Doelend op de zin van het cancelen van Johan Derksen.
Derksen geeft toe dat zijn uitspraak een uitglijder is. Of dit in relatie is tot de storm die erop volgt of het verhaal zelf, blijft in het midden. Over excuses maken zegt hij: “Ik denk er niet aan”.
Excuses kwamen er niet en het Openbaar Ministerie gaat onderzoek doen naar uitspraken van Derksen en de gebeurtenis eind jaren 60, begin jaren 70 (vijftig jaar geleden).
Een (sociale) mediastorm en cancelen van Vandaag Inside volgde
Op sociale media schiet het verhaal tijdens en na de dagen na uitzending veel mensen in het verkeerde keelgat. Mij ook, want ik had de uitzending en de reactie een dag later nog niet gezien. Na het zien van de uitzendingen ben ik een stuk genuanceerder. Echter, blijf ik van mening dat, hoe de situatie ook was, toen en nu, een ongepaste en onwenselijke situatie is om iemand zo achter te laten en er daarna en plein public op TV over te praten.
Derksen verwees naar de daad met: “We [Derksen en een keeper] pakten een grote kaars en die hebben we erin gestopt.” […] “Daar zou je nu gevangenisstraf voor krijgen.”. De gasten aan tafel en in de studio lachten erom, maar dit was slechts een stilte voor de storm.
Derksen en het programma worden gecanceld. Sponsoren zoals TOTO en vaste gasten nemen afstand, Talpa eiste excuses in de uitzending die volgde. Ook de blues tour en radioshows waar Derksen bij betrokken is zegden de samenwerking op. Boeken die Derksen publiceerde worden mogelijk uit de handel genomen.
Het imago van Derksen en het programma Vandaag Inside is onherstelbaar beschadigd, als gevolg van de aanwakkering door (online) opiniemakers en media.
Reacties op Twitter over de uitzending van Vandaag Inside
Einde van het tijdperk VI
Derksen beseft dit: “Ik heb geconcludeerd als je dus 20 jaar voor een radiostation werkt, 600 schouwburgen aandoet, en je glijdt één keer uit, en de cancel familie valt in over je heen, en je wordt overal geliquideerd, dan denk ik, dan is er geen plaats voor Johan Derksen.”. Mede-gast René van der Gijp en presentator Wilfred Genee gooiden solidair met Derksen de handdoek in de ring.
Dit betekent het einde van een tijdperk van ‘shock-tv’ op de Nederlandse televisie. In het verleden werden de hoofdpersonen van Vandaag Inside vaker het gesprek van de dag door gewaagde uitspraken.
Het trio won de Gouden Televizierring en hebben de mediawereld mede veranderd door het rebelse karakter waarin zij de vrijheid van meningsuiting uitdragen. Het trio is hiermee een voorbeeld voor de juice kanalen zou je kunnen zeggen.
De heren hebben een mening over alles, maar uiten ook de verschillen onderling.
Maar deze keer was de uitspraak, die deels ook uit de context is gerukt, van Derksen de druppel. De trouwe volgers en betrokkenen bij het programma blijven beduusd achter.
Is de Nederlandse maatschappij gevoeliger geworden? Moet je een mening hebben over alles wat wordt gezegd en geschreven? Hoe ver rijkt de context en de tijd?
Hoe kan het dat iemand met zoveel jaren media ervaring dit soort uitspraken doet? En moet iemand na zoveel jaren veroordeeld worden waarbij de feiten onduidelijk zijn?
Waarom is Derksen niet tegen zichzelf in bescherming genomen?
De laatste jaren zijn Derksen en collega’s in het programma al niet van onbesproken gedrag. Eerder hebben zij de gevolgen van kleine mediastormen ervaren, zoals rond de zwarte pietendiscussie, Akwasi-rel, en homofobie (2013) & (2018). Het Nederlands Elftal cancelde het programma door geen vragen meer te beantwoorden.
Maar deze storm was zeer kort en catastrofaal. Alleen de schade afhandeling gaat nog even duren.
Van voetbal naar maatschappij (die snel is veranderd)
Voorheen waren de maatschappelijke thema’s bijzaak naast voetbal. Met het dagelijkse programma wordt actualiteit aangevuld met eigen ervaringen, anekdotes en observaties. Soms slaagt een grap, maar soms ook niet. De heren zijn voetbalanalytici en spreken de taal van het volk. Dit wordt ook wel kantine- of kroegpraat en kleedkamerhumor genoemd.
Maar een steeds groter deel van het volk pikt dit soort uitspraken niet. Normen en waarden zijn in de Nederlandse cultuur snel veranderd, mede door de komst van sociale media en communicatie technologie. Men weet meer, maar men kan ook makkelijker een mening ventileren. Ook is men in de praktijk gevoeliger geworden, vooral omdat er veel onwetendheid was in het verleden.
Op sociale media en in de Nederlandse politiek is er sprake van polarisatie en worden extreme uitspraken gebruikt om snel te scoren of aandacht te krijgen.
Fragmenten worden opgeknipt en geopinieerd met eigen interpretaties. Dit wordt vooral gebruikt om een beeld te schetsen, zoals bij propaganda ook gebruikelijk is.
Mijn hoop is dat, net zoals bij mij, ook in de kantine de wenkbrauwen doet fronsen als gevolg van mogelijke ontuchtige handelingen.
Maar als ik de documentaires en artikelen over de kerk en media heb gelezen, heerst er vooral veel schaamte en angst onder slachtoffers. Het lacherig daarover doen helpt hen niet.
Jimmy Saville bij de BBC, #metoo in de Verenigde Staten (zaken zoals Harvey Weinstein en Jeffrey Epstein), en in Nederland bij The Voice, zou men beter moeten weten. Ontuchtige handelingen zijn of worden veroordeeld.
Ook al is het bedoeld als grap, en is de grap nog zo slecht, net zoals de grap van Derksen over GHB in dezelfde uitzending niet goed werd ontvangen door het publiek. Hierdoor zal hij er een schepje bovenop doen om wel de lachers op de hand te hebben.
In het verleden waren de uitspraken in het programma vrij ongenuanceerd. Prostitutie, drank en drugs vliegen over tafel. Vrouwen of vriendinnen-van worden aangepakt, en uitspraken van bekende mensen worden uitvergroot. Maar meestal zijn de heren zelf het onderwerp. Maatschappelijke thema’s zoals homoseksualiteit, racisme, discriminatie en politieke polarisatie worden benoemd.
Alleen benaderen de heren dit vanuit hun eigen perspectief en wanen zich in relatieve onaantastbaarheid. Hierbij vergeten ze dat humor niet altijd de ijsbreker is, zeker niet als ze willen scoren over de rug van slachtoffers. Akyol zegt terecht dat de maatschappelijke antenne van Derksen niet goed is afgesteld.
Het programma probeerde door andere mondige gasten het programma spraakmakend te maken, maar bijna niemand is opgewassen tegen het kaliber en dynamiek van het olijke trio.
Voorheen, toen voetbal nog centraal stond, was ik zelf een fervent kijker. In de eerste weken heb ik geprobeerd Vandaag Inside te kijken, maar het kon mij weinig (dagelijks) boeien. Het ontbrak aan originaliteit, creativiteit, en cirkels die niet doorbroken werden. Aangeschoven gasten waren niet altijd de moeite waard. En diegene die het hardste schreeuwt en het grappigst probeerde te zijn heeft heerschap.
Ook de commerciële overkill in en rondom het programma draaide de creativiteit en spontaniteit de nek om.
Het programma werd een ventilatiesysteem van boomers zonder filter.
De cijfers achter Vandaag Inside
Met shock-tv als format in de vorm van Vandaag Inside was dit het meest succesvolle dagelijkse programma van SBS sinds tijden. Op doordeweekse dagen schommelde het kijkersaantal tussen de 600 en 800 duizend kijkers. Het marktaandeel was eveneens hoog rond het tijdstip van 21:30, tussen de 10 en 20 procent.
Sponsoren stonden in de rij om samen te werken met Vandaag Inside. Jaarlijks, rondom grote sportevenementen werd groots uitgepakt. Maar daar komt nu een einde aan.
Voor de aanstaande fusie tussen Talpa en RTL is het missen van het trio dan ook een commerciële aderlating. Echter, als de heren ook definitief door de kijker en sponsoren gecanceld zou worden als men doorging met uitzenden, was dit nog onzeker.
Kijkcijfers Vandaag Inside: 18 april 2022 – 28 april 2022, SBS, bron: Stichting Kijkonderzoek (SKO). Kijkonderzoek.nl
